Vulkanisme

Beschrijving

Fout bij het aanmaken van de miniatuurafbeelding: Bestand is zoek

De laatste dag van Pompeiï - computeranimatie

Vulkanen behoren tot de meest fascinerende natuurverschijnselen. Filmbeelden van een eruptie boeien leerlingen enorm. Hoe explosiever de uitbarsting, hoe spannender de beelden worden gevonden. Vulkanen kunnen uitermate verwoestend zijn en veel dodelijke slachtoffers eisen. Mensen blijven toch vaak in de buurt van vulkanen wonen. De vulkaan heeft vruchtbare grond geleverd en mensen zien het gevaar van vulkanen niet zo. De meeste houden zich al lange tijd behoorlijk stil, afgezien van wat gassen die de lucht in worden geslingerd of wat gerommel in de diepte.

Als een vulkaan al honderden jaren geen activiteit meer heeft getoond, ga je er niet van uit dat dat net nu jij daar woont, wel gaat gebeuren. De inwoners van Napels liggen er echt niet elke nacht wakker van dat hun stad aan de voet van de Vesuvius ligt. Diezelfde vulkaan heeft zo’n 2000 jaar geleden wel het stadje Pompeiï met de grond gelijk gemaakt. Het gevaar loert dus wel degelijk.

Definitie

Verschijnsel dat magma in vloeibare en/of asvorm aan de aardoppervlakte komt.

Voorbeelden

• Bij vulkanisme wordt onderscheid gemaakt tussen actieve vulkanen, slapende vulkanen en dode vulkanen.
  • Actieve vulkanen zijn vulkanen die met enige regelmaat uitbarsten.
  • Slapende vulkanen zijn vulkanen die zich al geruime tijd (honderden tot duizenden jaren) stil houden, maar nog steeds kunnen uitbarsten.
  • Dode vulkanen zijn al duizenden jaren niet meer actief. Geologen voorspellen dat ze ook nooit meer kunnen uitbarsten.
• Een ander onderscheid kan gemaakt worden tussen explosief vulkanisme en effusief vulkanisme.
  • Bij explosief vulkanisme gaat de uitbarsting met het nodige geweld en worden vulkanische assen en bommen de lucht in geslingerd. Er ontstaan stratovulkanen.
  • Bij effusief vulkanisme gaat de uitbarsting relatief rustig en stroomt vooral vloeibaar lava uit de krater. Er ontstaan schildvulkanen.

Toelichting

• Hoewel de termen actieve vulkanen, slapende vulkanen en dode vulkanen, vaak worden gebruikt, is hun betekenis niet altijd duidelijk.
  • De duidelijkste is de dode vulkaan. Het kan door de verschuiving van aardplaten bijvoorbeeld gebeuren dat de vulkaan “wegdrijft” van zijn ondergrondse magmabron. Ook kan de hoeveelheid en de dikte van de korst door gebergtevorming zo toenemen dat magma nooit meer naar de oppervlakte kan komen. Dat denkt men bijvoorbeeld van de Yellowstone vulkaan in het westen van de VS. Die is voor het laatst zo’n 640.000 jaar geleden actief geweest. Toch komen in dat gebied post-vulkanische verschijnselen voor zoals fumarolen en de bekende geisers. Helemaal verdwenen is de vulkanische activiteit dus niet!
  • Het onderscheid tussen slapend en actief is erg vaag. Hoe vaak moet een vulkaan uitbarsten om actief te zijn? Eens in de tien jaar, eens in de honderd jaar? Is een vulkaan al actief als hij met regelmaat gassen uitstoot en aanleiding geeft tot lichte aardbevingen? De meeste geologen vinden van wel. Een eénduidige definitie van slapende en actieve vulkanen is echter moeilijk te geven.
• Tekstverband: plaattektoniek, stratovulkaan, schildvulkaan, effusief vulkanisme, explosief vulkanisme, magma, lava, hotspot, magmahaard, vulkanische as, post-vulkanisch verschijnsel, fumarolen, solfataren, geiser, lahar, gloedwolk.